Από πότε γιορτάζουμε τα Χριστούγεννα; Χριστούγεννα στο Βυζάντιο

Γράφει η Δήμητρα Ρετσινά - Φωτεινίδου

Η εορτή της του Χριστού γεννήσεως, η οποία ονομάζεται και κατά τον Ιωάννη Χρυσόστομο, "πασών εορτών σεμνοτάτη και μητρόπολις πασών", ως αυτοτελής εορτή δεν εορταζόταν κατά τους πρώτους χριστιανικούς αιώνες. Τότε κατά την 6η Ιανουαρίου, από το τέλος του 3ου αιώνα μ.Χ. εορταζόταν μόνον τα Επιφάνεια και μαζί εορταζόταν η γέννηση του Χριστού.

Ως ιδιαίτερη ημέρα γιορτής ορίστηκε αυτή των Χριστουγέννων κατά τα μέσα του 4ου αι. στη Δύση, όταν και αποφασίστηκε να ορισθεί η 25η Δεκεμβρίου ως ημέρα γεννήσεως του Κυρίου, μετά από πολλές συζητήσεις, αφού άλλοι έθεταν την ημέρα αυτή σε άλλον μήνα π.χ. Νοέμβριο, Ιανουάριο, Μάρτιο, Απρίλιο, Μάιο, γιατί πουθενά στην Παλαιά και στην Καινή Διαθήκη δεν αναγράφεται ποιό μήνα ή ποια μέρα γεννήθηκε ο Κύριος. Ορίσθηκε τότε η γιορτή των Χριστουγέννων από την εκκλησία που επιθυμούσε να αντικαταστήσει με Χριστιανική, την παλαιότερη εθνική γιορτή του αήττητου ήλιου, που γιορταζόταν την ημέρα εκείνη. (Γι' αυτό ο Χριστός ταυτίζεται με τον Ήλιο, το Φως της Δικαιοσύνης).

Στην Ανατολή η γιορτή των Χριστουγέννων εισήχθη κατά το τελευταίο τέταρτο του 4ου μ.Χ. αιώνος, όπως βεβαιώνει ο Ιωάννης Χρυσόστομος σε ομιλία του που έγινε στην Αντιόχεια κατά το 386 όταν έλεγε: "Ούπω δέκατον έτος εστίν εξ ου δήλη και γνώριμος ημίν η ημέρα αύτη γεγένηται". Τότε, μεταξύ των ακροατών του ιεράρχη, υπήρχαν οι υπέρ του νεωτερισμού απολογούμενοι, όπως και οι ενάντιοι και εγκαλούντες. Όταν μάλιστα το 378 γιορτάστηκε η ημέρα αυτή στην Κωνσταντινούπολη, μαρτυρείται ότι ο εορτασμός έγινε "γογγύζοντος του λαού"(!) Αξιοσημείωτο είναι πως, εκεί όπου γεννήθηκε ο Χριστός, μόλις κατά το 433 ιδιαιτέρως γιορτάστηκε η γέννηση αυτού. Πάντως η γιορτή επικράτησε χάρη στις ενέργειες πεφωτισμένων ιεραρχών και κυρίως του Ιωάννη Χρυσοστόμου, έπειτα του Γρηγορίου του Θεολόγου, του οποίου ο πρώτος λόγος στην Κωνσταντινούπολη κατά την 25η Δεκεμβρίου του 380 άρχισε με το εξής: "Χριστός γεννάται δοξάσατε, Χριστός εξ ουρανών απαντήσατε, Χριστός επί γης υψώθητε".

Σύμφωνα με τον βυζαντινολόγο συγγραφέα Φαίδωνα Κουκουλέ, οι Βυζαντινοί, κατά την ημέρα των Χριστουγέννων φαίνεται ότι εντός του ναού σχημάτιζαν σπήλαιο και σ' αυτό τοποθετούσαν στρωμνή, στην οποία έβαζαν παιδί που παρίστανε τον Ιησού. Περί τούτου κατά τον 12ο αιώνα μαρτυρεί ο Θεόδωρος Βαλσαμών, ο οποίος, ερμηνεύοντας τον 83ο κανόνα της εν Τρούλλω συνόδου, παρατηρεί: "Νομίζω ότι κακώς ποιούσιν οι την απόρρητον και σωτήριον εν σπηλαίω γέννησιν του Κυρίου και Θεού και Σωτήρος ημών, Ιησού Χριστού δια παιδός και στρωμνής υποτυπούντες και τα υπέρ λόγον και έννοιαν ανθρωπίνοις επιτηδεύμασι διαγράφοντες". 

(εικόνα 1: Η προσκύνηση των ποιμένων, 1612-1614, έργο του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου El Greco)

Αυτή η συνήθεια ήταν πολύ παλαιότερη, όπως φαίνεται από τον λόγο του Ιωάννη Χρυσοστόμου την 20η Δεκεμβρίου του 386. Αποτεινόμενος προς το εκκλησίασμα ο ιεράρχης τους υπενθύμιζε την πλησιάζουσα γιορτή των Χριστουγέννων και, μεταξύ άλλων, τους έλεγε: "Αντιβολώ μετά πάσης σπουδής και προθυμίας παραγενέσθαι την οικίαν έκαστον κενώσαντα την εαυτού, ίνα ίδωμεν τον δεσπότην ημών επί φάτνης κείμενον". 

(εικόνα 2: H Αγία Οικογένεια με την Αγία Άννα, 1595-1600, έργο του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου El Greco)

Κατά τους Βυζαντινούς χρόνους υπήρχε συνήθεια να δίνουν στις λεχώνες για να δυναμώσουν το λεγόμενο λοχόζεμα, ζωμό δηλαδή, στον οποίο είχε αναδευτεί ψημένη σεμίδαλις (σιμιγδάλι) και βούτυρο και μέλι. Το λοχόζεμα αυτό, όπως μας αναφέρει ο Φαίδων Κουκουλές στο έργο του Βυζαντινών Βίος και Πολιτισμός, τ. 7, συνήθιζαν να στέλνουν οι πρόγονοί μας σε φιλικές οικίες την επομένη των Χριστουγέννων, προς τιμή των λοχείων της Παναγίας, όπως έλεγαν, έθιμο το οποίο δεν ενέκρινε η εκκλησία, η οποία με τον 79ο κανόνα της εν Τρούλλω συνόδου το απαγόρευσε επί ποινή αφορισμού(!) των λαϊκών και καθαιρέσεως των κληρικών, αφού η Παναγία "ουκ έγνω λοχείαν". Η απαγόρευση όμως αυτή δεν υπερίσχυσε και το έθιμο συνεχίστηκε. Στον 10ο αιώνα ο Συμεών ο Μεταφραστής σημειώνει: "αφορίζεται ο μετά την εορτήν της Θεοτόκου σεμίδαλιν ή άλλο τι σκευάζων δια τα λεγόμενα λοχεία".

Κατά τις μεγάλες γιορτές επικρατούσε η συνήθεια να καλλωπίζονται οι οικίες και να στολίζονται τα υπέρθυρα αυτών, επιπλέον να καθαρίζονται οι δρόμοι. Αυτό γινόταν και κατά την ημέρα του εορτασμού των γενεθλίων, οπότε, κατά διαταγή του επάρχου της πόλεως, όχι μόνο καθαρισμός των οδών γινόταν αλλά και στολισμός διαφόρων κατά διαστήματα στηνομένων στύλων με δεντρολίβανα, κλάδους μύρτου και άνθη εποχής. 

Κατά τις εορτές του Δωδεκαήμερου οι Βυζαντινοί παίδες πήγαιναν στις οικίες, όπως και σήμερα παιδιά, για να πουν τα κάλαντα. Τα κάλανδα τα έλεγαν από "βαθείας πρωίας μέχρι δείλης οψίας, μετά αυλών και συρίγγων". Για τους καλανδιστές κατά τα Χριστούγεννα τον 12ο αιώνα μαρτυρεί ο Ι. Τζέτζης, ο οποίος γράφει: "και όσοι κατ' αρχίμηνον την Ιανουαρίου και τη Χριστού γεννήσει δε και Φώτων τη ημέρα, οπόσοι περιτρέχουσι τας θύρας προσαιτούντες μετά ωδών και επωδών και λόγους εγκωμίων". Έτσι λοιπόν, οι Βυζαντινοί απηύθυναν εγκώμια στους ενοίκους των σπιτιών ανάλογα με τα σημερινά: "πολλά 'παμε τ αφέντη μας, ας πούμε της κυράς μας", με επωδές και ζητώντας αμοιβή. Αξίζει να σημειωθεί ότι δεν έλεγαν τα κάλαντα μόνο τα παιδιά, αλλά και ενήλικοι, και μάλιστα άνθρωποι της ορχήστρας, οι οποίοι περιφέρονταν καλανδίζοντες μέχρι βαθείας νυκτός και δεν απέρχονταν αν δεν αμείβονταν. Επίσης την ημέρα αυτή, καθώς και τις επόμενες του Δωδεκαημέρου, γίνονταν οι μεταμφιέσεις...

Η απάντηση στη Νέα Τάξη Πραγμάτων: Έθνος και Κοσμποπολιτισμός

Νέα Τάξη Πραγμάτων και Κοσμοπολιτισμός

Γράφει η Δήμητρα Ν. Ρετσινά Φωτεινίδου

Η Νέα Τάξη Πραγμάτων, όπως συνηθίζουμε να ονομάζουμε την επέλαση του διεθνούς οικονομικού κεφαλαίου που συνδυάζεται με την ταχύτατη επιβολή αξιών και θεσμών από ισχυρές κυβερνήσεις σε ανίκανα και αδύναμα κράτη, είναι ένας σύγχρονος ιμπεριαλισμός. Η παγκοσμιοποίηση αυτή καθ’ εαυτή δεν είναι υπεύθυνη για τον επιθετικό ιμπεριαλισμό που εφαρμόζουν συγκεκριμένοι κύκλοι συμφερόντων. Αυτοί οι κύκλοι ή κυκλώματα μπορεί να είναι κρατικές κυβερνήσεις , παγκόσμια ή ευρωπαϊκά χρηματοπιστωτικά ιδρύματα, όπως η Παγκόσμια Τράπεζα, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, διεθνείς οργανισμοί, όπως το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου, καθώς και πολυεθνικές εταιρείες. Η παγκόσμια ροή κεφαλαίων, η οικονομική αλληλεξάρτηση των αγορών μέσω του αυξανόμενου όγκου και της ποικιλίας των διεθνών συναλλαγών σε αγαθά και υπηρεσίες και η διάχυση της τεχνολογίας σε όλον τον κόσμο, κυρίως με τη μορφή του ίντερνετ και της πληροφορικής είναι οι βασικές πτυχές της παγκοσμιοποίησης. 

Όμως, η χωρίς μέτρο και έλεγχο ενίσχυση ορισμένων οργανισμών και πολυεθνικών εταιρειών οδηγούν σε μια βιομηχανική και χρηματοπιστωτική δικτατορία, η οποία επιβάλλει τους δικούς της κανόνες ανά την υφήλιο. Η Οικονομική Σχολή του Σικάγου και ο γκουρού της Milton Friedman, ο οποίος μάλιστα τιμήθηκε και με Νόμπελ οικονομίας το 1976, εδραίωσαν τον «καπιταλισμό της ελευθερίας» ή όπως χαρακτηριστικά αναφέρει η Naomi Klein στο βιβλίο της «Το Δόγμα του Σοκ», τον «καπιταλισμό της καταστροφής». Προφανώς οι ακαδημαϊκοί που επαίνεσαν την προσπάθεια της Σχολής του Σικάγου να υπερβεί τον «συντηρητισμό» του σπουδαίου οικονομολόγου Keynes , δεν αντιλήφθηκαν τη λαίλαπα των αντικοινωνικών μέτρων και την εξαθλίωση ολόκληρων λαών και εθνικών κοινοτήτων από τη στρατηγική της Νέας Οικονομικής Τάξης, δηλαδή τις αθρόες ιδιωτικοποιήσεις, ακόμη και υπηρεσιών κοινής ωφελείας, την αφαίμαξη της δημόσιας και ιδιωτικής περιουσίας των πολιτών μέσω επαχθών φόρων, την κατάργηση της κοινωνικής πρόνοιας υπέρ των αδυνάτων και την αντικατάσταση της δημόσιας παιδείας και υγείας με ιδιωτικού τύπου «καταστήματα» που φυσικά μεροληπτούν και δεν εξυπηρετούν το δημόσιο καλό, το κοινό συμφέρον. Το χειρότερο από όλα είναι ότι τώρα πια όταν ένα κράτος, όπως η Ελλάδα , αφήνεται στα νύχια των άπληστων «κοράκων» , και από ελεύθερο και κυρίαρχο κράτος μετατρέπεται σε «αποικία χρέους», τότε όλες οι κρατικές υπηρεσίες και ο πληθυσμός της με την ιδιοκτησία του, κινητή και ακίνητη, μπαίνουν στο στόχαστρο των επικυρίαρχων και ανά πάσα στιγμή δημεύονται στο βωμό της εξυπηρέτησης ενός τεχνητού, εν πολλοίς, χρέους. Ας θυμηθούμε μόνο ότι οι πολιτικές επέκτασης στην Αμερική εκτόπισαν τους γηγενείς της κατοίκους, οι αξιώσεις τους αγνοήθηκαν και τα εδάφη τους αντιμετωπίστηκαν ως terra nullius, γη που δεν ανήκει σε κανέναν(!)

Η Νέα Τάξη, το νέο Παγκόσμιο Καθεστώς, έχει να κάνει ακριβώς με αυτόν τον επιθετικό ιμπεριαλισμό που προέρχεται από συγκεκριμένα κέντρα συμφερόντων. Η κουλτούρα τους δεν είναι ούτε εκπολιτιστική ούτε σταθεροποιητική. Είναι ένα κράμα εκσυγχρονιστικών ή αναθεωρητικών τάσεων που και στην πολιτική σκηνή της χώρας μας εκφράζονται άλλοτε από δεξιές, άλλοτε από αριστερές πολιτικές παρατάξεις. Ο ιμπεριαλισμός γίνεται η κυρίαρχη πολιτική μορφή όταν ο καπιταλισμός μπαίνει στο μονοπωλιακό του στάδιο. Αυτό λίγο – πολύ διατεινόταν ο Francis Fucuyama στο έργο του «Το Τέλος της Ιστορίας», όταν μιλούσε για το τέλος των ιδεολογιών και την επικράτηση της μιάς: αυτής του οικονομικού νεοφιλελευθερισμού. Έτσι λοιπόν οι νεοφιλελεύθερες πολιτικές της «συναίνεσης» της Ουάσιγκτον και του Βερολίνου, που έχουν υιοθετήσει η Παγκόσμια Τράπεζα και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, έχουν αποδυναμώσει τελείως τους ηθικούς και πολιτικούς παράγοντες που μετριάζουν τη δριμύτητα του καπιταλισμού.

Ανάμεσα στη αυτοκρατορία της Γερμανίας, η οποία επιδιώκει και εν πολλοίς το έχει πετύχει, να είναι το ηγεμονικό κέντρο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, και στον Ιμπεριαλισμό που κηδεμονεύει τα «αποτυχημένα» κράτη και προφασίζεται την «εθνική τους οικοδόμηση» υπάρχει ο Κοσμοπολιτισμός, δηλαδή η παγκοσμιοποίηση με ανθρώπινο πρόσωπο. Το κίνημα ή η πολιτική φιλοσοφία του Κοσμοπολιτισμού ταιριάζει στο ελληνικό έθνος λόγω της μακραίωνης πολιτικής και πολιτιστικής του παρουσίας και κυριαρχίας. Ήδη στην αρχαιότητα οι Στωικοί, οι Κυνικοί, οι εκπρόσωποι της Δεύτερης Σοφιστικής (1ος, 2ος,3ος αι. μ.Χ) μιλούσαν και υποστήριζαν μια παγκόσμια κοινωνία, την Κοσμόπολιν, η οποία ταιριάζει σε ανώτερους ανθρώπους που διέπονται από την ίδια λογική που διέπει τον θείο Λόγο που κυβερνά το σύμπαν. Πρόκειται για μια Πολιτεία που την εποχή της ελληνιστικής και ρωμαϊκής αρχαιότητας μιλούσε την ελληνική γλώσσα (τη lingua franca της εποχής) και διατηρούσε κυρίαρχη την ελληνική παιδεία και τον ελληνικό πολιτισμό.

Κατά τη γνώμη μου, η μόνη ενδεδειγμένη διέξοδος της ελληνικής κοινωνίας από το βάλτο είναι η διατήρηση της ελληνικής ιδιαιτερότητας και η επέκτασή της σε όλον τον κόσμο με τη μορφή ενός επικαιροποιημένου Κοσμοπολιτισμού.

Δίων Χρυσόστομος: Ο εξέχων Έλληνας διανοούμενος του 1ου μ.Χ. αιώνα.

Δίων Χρυσόστομος, μια σπουδαία προσωπικότητα της ελληνικής διανόησης του 1ου αιώνα μ.Χ. 

Γράφει η Δήμητρα Ρετσινά Φωτεινίδου

Ο Δίων Κοκκηιανός Προυσαεύς, γνωστός και με το προσωνύμιο Χρυσόστομος, ήταν ρήτορας και φιλόσοφος, ένας από τους προδρόμους της Δεύτερης Σοφιστικής. Υπήρξε σύγχρονος του Πλουτάρχου, του Τάκιτου , του Πλίνιου του νεώτερου και του στωικού φιλοσόφου Επίκτητου. Γεννήθηκε στην Προύσα της Βιθυνίας μεταξύ των ετών 40 - 45μ.Χ.  και πέθανε στη Ρώμη μεταξύ του 115 -120μ.Χ. Η οικογένειά του ήταν επιφανής στον τόπο καταγωγής της. Ο πατέρας του, ο Πασικράτης, ήταν μέλος της τοπικής αριστοκρατίας (τάξη ιπποτρόφων), επίτιμος πολίτης της γειτονικής Απάμειας και Ρωμαίος πολίτης. Η μητέρα του ήταν επίσης Ρωμαία πολίτης, είχε δηλαδή την ρωμαϊκή πολιτεία (υπηκοότητα), λόγω της σχέσης του πατέρα της με τον Ρωμαίο αυτοκράτορα Κλαύδιο. Η οικογένειά του είχε διακριθεί για τις πολυάριθμες ευεργεσίες της προς το λαό της Προύσας, σύμφωνα με το πρότυπο αριστοκρατικής διαβίωσης στις επαρχιακές πόλεις της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Ως εξέχοντες λειτουργοί, οι πρόγονοι του Δίωνος είχαν χρηματοδοτήσει τη διοργάνωση αθλητικών αγώνων, την τέλεση τιμητικών ταφών, την ανέγερση ανδριάντων. Τα ίδια και περισσότερα, όπως την κατασκευή δημοσίων κτηρίων, εργαστηρίων, στοών και υδραγωγείων, φρόντισε αργότερα και ο ίδιος ο Δίων να γίνουν στη γενέτειρά του με την επιρροή που είχε στον αυτοκράτορα Τραϊανό.  

Ο Δίων έκανε πολλές περιοδείες στο ρωμαϊκό κράτος και συνδέθηκε φιλικά με τον Απολλώνιο Τυανέα και τον Ευφράτη τον Τύριο. Στη Ρώμη σπούδασε στη σχολή του στωικού φιλοσόφου Μουσώνιου Ρούφου, ο οποίος αν και ετρουσκικής καταγωγής, έγραψε στην ελληνική γλώσσα το έργο του. Η αττική ελληνική υπήρξε για όλη την ύστερη αρχαιότητα και για την περίοδο που ονομάζουμε Δεύτερη Σοφιστική, δηλαδή τους πρώτους τρεις μεταχριστιανικούς αιώνες που ταυτίζονται με την αυτοκρατορική ρωμαϊκή διοίκηση (imperium romanum) και την Pax Romana, η κοινή γλώσσα της αυτοκρατορίας, η lingua franca της μορφωμένης ελίτ από τη Ρώμη ως τις ασιατικές επαρχίες του κράτους.

Ο Δίων γνωρίστηκε στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου με τον αυτοκράτορα Βεσπασιανό με τον οποίο είχε καλές σχέσεις. Όμως επί Βεσπασιανού έγιναν οι διώξεις των φιλοσόφων από τη Ρώμη. Αργότερα εκδιώχθηκε από τη Ρώμη και από την ιδιαίτερη πατρίδα του τη Βιθυνία ο ίδιος ο Δίων στις μέρες της απολυταρχικής κυβέρνησης του Δομιτιανού. Η εξορία του διήρκεσε περίπου 15 χρόνια (83-97μ.Χ.) και τα γεγονότα του εξόριστου βίου του τα περιγράφει ο ίδιος στους εξής Λόγους του: Βορυσθενικός (Λ.36), όπου αναφέρεται στην περιπλάνησή του στην Ολβία και στη χώρα των Σκυθών και των Γετών και στον Περί Φυγής ή Εν Αθήναις (Λ.13), όπου καταγράφει την νέα του πολιτιστική ταυτότητα, αυτή του ελεύθερου φιλοσόφου, που είναι απαλλαγμένος από τις υλικές ανάγκες και βιώνει μια πρωτόγνωρη σχέση με τον Εαυτό και τους άλλους. Τα κείμενα εξορίας των Ρωμαίων πολιτών, τόσο του Δίωνος όσο και του δασκάλου του Μουσώνιου Ρούφου, αλλά και του μαθητή του Δίωνος, Φαβωρίνου, που ήταν επίσης φιλόσοφος, καταγόταν από την Αρελάτη, (σημ. Arles της Γαλλίας) και έγραψε στην ελληνική αττική γλώσσα, αποτελούν συνέχεια μιας παλαιότερης παράδοσης, όπως αυτής των κυνικών φιλοσόφων Διογένη, Κράτη, Στίλπωνα, προσωπικής ενδοσκόπησης και αυτοπροσδιορισμού σε μια πλέον παγκοσμιοποιημένη κοινωνία υπό το σκήπτρο της ρωμαϊκής διοίκησης. Ας θυμηθούμε τον Ευριπίδη και το απόσπασμα από χαμένη τραγωδία του (Απ. 1047 Ν2): «Όπως οι ουρανοί είναι ανοιχτοί στο πέταγμα του αετού, έτσι όλη η γη είναι πατρίς του ευγενούς προσώπου».

 Οι διανοούμενοι φεύγουν είτε εξαναγκάζονται να φύγουν από την πόλιν και γίνονται πολίτες του Κόσμου. Απηχούν στο έργο τους και στην προσωπική τους ζωή τις αντιλήψεις των στωικών κυρίως φιλοσόφων, αλλά και των κυνικών. Φυσικά ο διανοούμενος είναι μια εξόριστη persona ακόμη και μέσα στον ίδιο του τον τόπο. Η παρρησία διώκεται αλλά συγχρόνως γίνεται η παραμυθία των διανοητών, οι οποίοι προτιμούν να ζουν εξόριστοι προκειμένου να είναι ελεύθεροι. Ο ελληνικός πολιτιστικός αυτοπροσδιορισμός γίνεται η αιχμή του δόρατος στη σύγκρουση με τη ρωμαϊκή εξουσία. Η εξορία γίνεται η επανατοποθέτηση από το τοπικό στο γενικό, από το ειδικό στο παγκόσμιο. Είναι το μέσο για την κατασκευή τη φιλοσοφικής αυθεντίας. Η ταύτιση του φιλοσόφου όχι με την πόλιν αλλά με τον κόσμο δίνει στην παρρησία ένα νέο νόημα. Πρόκειται για την πεποίθηση ότι η ανθρωπογεωγραφία είναι ο χώρος του προοδευτικού ατόμου, την πίστη που οδήγησε στο κίνημα του Κοσμοπολιτισμού, δηλαδή την Ιδεολογία που θέλει την ελευθερία και συνεργασία ανάμεσα σε σώφρονες, εκλεκτούς, επιεικείς ανθρώπους, ανεξάρτητα από τον τόπο καταγωγής τους ή την εθνικότητά τους, όπως λέμε σήμερα. Ο συνεκτικός δεσμός που ενώνει τους «πιστούς» στην Κοσμόπολιν είναι για τον αιώνα που εξετάζουμε (1^ος αιώνα μ.Χ.) το «ελληνίζειν», δηλαδή η χρήση της ελληνικής κοινής γλώσσας, η οποία χάρη στις κατακτήσεις του Μ. Αλεξάνδρου εξαπλώθηκε σε όλη την Ασία. Το «ελληνίζειν» δεν περιορίζεται μόνο στη γλώσσα αλλά συνυφαίνεται με τις αξιακές αρχές του πολιτισμού, της πνευματικότητας και της ανδροπρέπειας.

Στην περίοδο της εξορίας του ο Δίων πήγε στο μαντείο των Δελφών για να πάρει χρησμό σχετικά με τα μέρη της περιπλάνησής του. Ο Δίων υιοθέτησε την ατημέλητη persona κατά τα πρότυπα του κυνικού Διογένη και έχοντας συντροφιά μόνο τον «Φαίδωνα» του Πλάτωνος και τον «Περί Παραπρεσβείας» του Δημοσθένη. Μετά τη δολοφονία του τυράννου Δομιτιανού το 96μ.Χ. ο Δίων ευρισκόμενος στην Ολβία (καλοκαίρι του 97μ.Χ.), έλαβε τα ευχάριστα νέα του επαναπατρισμού του. Όπως παραθέτει ο βιογράφος του Φιλόστρατος στο έργο του Βίοι Σοφιστών, ο Δίων βρισκόταν σε ένα στρατόπεδο λεγεωνάριων που στρατοπέδευε στη Μοισία, στις όχθες του Δούναβη, την εποχή που έγινε η στάσις των Πραιτωριανών στη Ρώμη (97μ.Χ.) Εκεί αφού «εγυμνώθη ρακέων ως πολύμητις Οδυσσεύς» συμβούλευσε τους στρατιώτες να δεχθούν ως νέο αυτοκράτορα τον Νέρβα.  Στη συνέχεια ο Δίων επισκέφθηκε την Ολυμπία της Ηλείας και έγραψε τον Λόγο 12, που ονομάζεται Ολυμπικός ή Περί της πρώτης του Θεού εννοίας. Στην Ολυμπία ήρθε σε επαφή με σημαντικά πρόσωπα της ελληνικής πολιτικής και διανόησης. 

Εφόσον το περιβάλλον έγινε ευνοϊκότερο λόγω της πολιτικής αλλαγής, ο Δίων πήγε στην ιδιαίτερη πατρίδα του, την Προύσα. Όταν ανέβηκε στον θρόνο ο αυτοκράτορας Τραϊανός (98 – 117μ.Χ.), ο Δίων κατόρθωσε, λόγω των καλών σχέσεων που είχε με τη νέα διοίκηση, να εκσυγχρονίσει και να καλλωπίσει την πόλη του. Με δωρεές του Τραϊανού αλλά και δικές του δαπάνες κατασκευάστηκαν στην Προύσα νέα οικοδομήματα, υδραγωγεία, ανδριάντες κ.ά. Αυτή όμως η ευεργετική δράση προκάλεσε τον φθόνο των συμπατριωτών του, οι οποίοι δεν δίστασαν να τον εγκαλέσουν για κατάχρηση δημόσιας περιουσίας και μάλιστα να υποκινήσουν κα εξέγερση του λαού με την ψευδή κατηγορία της πώλησης στη «μαύρη αγορά» κρυμμένου σιταριού την εποχή της σιτοδείας. Ο ίδιος ο Δίων περιγράφει τα γεγονότα στον Λόγο 46, που έχει τον τίτλο Προ του φιλοσοφείν εν τη πατρίδι. Εκεί αναφέρει: «τί ουν εστίν εφ’ ότω εμοί οργίζεσθε και άτιμον εξ απάντων εμέ και τον δεινα προβέβλησθε και λίθους και πυρ εφ’ ημας φέρετε;» Στον ίδιο Λόγο, όπως και σε πολλούς άλλους, λ.χ. στον Λ. 38. Προς Νικομηδείς, στον Λ.39.  Περί ομονοίας εν Νικαία, στον Λ. 40. Εν τη πατρίδι περί της προς Απαμείς ομονοίας και στον Λ. 41. Προς Απαμείς περί ομονοίας, ψέγει την υβριστική  συμπεριφορά των συμπολιτών του και τους συμβουλεύει να έχουν ομόνοια, κεντρική πολιτική έννοια στο έργο του Δίωνος. Στηλιτεύει τις κόντρες για τα προνόμια και τους τιμητικούς τίτλους, που υπήρχαν μεταξύ των ελληνικών μικρασιατικών πόλεων, γιατί έτσι βρίσκουν ευκαιρία οι ξένοι διοικητές, οι ρωμαϊκές αρχές δηλαδή, ώστε να επεμβαίνουν στα εσωτερικά των πόλεων και να εξαλείφουν τα όποια δικαιώματα αυτονομίας των. Ο Δίων τα τελευταία χρόνια της ζωής του τα πέρασε στη Ρώμη όπου και πέθανε γύρω στα 117 με 120μ.Χ.

Γερμανικός διοικητικός και οικονομικός ιμπεριαλισμός.

Το 2011 το ελληνικό Υπουργείο Εσωτερικών, η Ένωση Περιφερειών Ελλάδας, η Κεντρική Ένωση Δήμων Ελλάδας και το Ομοσπονδιακό Υπουργείο Οικονομικών και Τεχνολογίας της Γερμανίας, υπέγραψαν πρωτόκολλο συνεργασίας για την προώθηση των μεταρρυθμίσεων στην ελληνική τοπική αυτοδιοίκηση. Το πρόγραμμα των μεταρρυθμίσεων είχε αποφασιστεί σε συνάντηση κορυφής στις Βρυξέλλες στις 12 Οκτωβρίου 2011 και η Γερμανία δεσμεύτηκε να παρέχει τεχνική βοήθεια στην Ελλάδα. Αυτή αφορά την εμπέδωση του Καλλικράτη και τον "εκσυγχρονισμό" των δομών της τοπικής αυτοδιοίκησης, δηλαδή την αποδιάρθρωση, τις ιδιωτικοποιήσεις και την αποφασιστική διείσδυση των γερμανικών εταιριών σε κερδοφόρα πεδία διαχείρισης που σήμερα εμπίπτουν την Τ.Α. 

Σύμφωνα με το περιοδικό ΑΡΔΗΝ, που έχει δημοσιεύσει μελέτη σχετικά με τη γερμανική διείσδυση στην Ελλάδα, ο πρωθυπουργός της Ελλάδος Αντώνης Σαμαράς και ο τότε υπουργός εσωτερικών Ευριπίδης Στυλιανίδης συνεργάστηκαν με τον επιτετραμμένο του γερμανικού κράτους στην Ελλάδα, Χανς Γιόακιμ Φούχτελ. Μαζί με τον Φούχτελ ήρθαν εκπρόσωποι μεγάλων γερμανικών εταιρειών (Zenith, Bavaria Klinik). Ο Φούχτελ δήλωσε πως στην ελληνική κοινωνία σκοπεύει να εφαρμόσει την εργασιακή μεταρρύθμιση που πραγματοποίησε η ερυθροπράσινη κυβέρνηση Σρέντερ - Φίσερ στην πρώην Ανατολική Γερμανία. Όμως το πρόγραμμα των ιδιωτικοποιήσεων στην Αν. Γερμανία αποτέλεσε σοκ για τον πληθυσμό, από το οποίο ακόμα δεν έχουν συνέλθει. Εξαιτίας του προγράμματος "μεταρρυθμίσεων" δύο εκατομμύρια εργαζόμενοι εγκατέλειψαν την Ανατολική Γερμανία και άλλοι τόσοι απέμειναν άνεργοι. Αυτό είναι το "μοντέλο" που θέλουν να προωθήσουν οι Γερμανοί στην Ελλάδα. 

Ο ίδιος ο Φούχτελ βλέπει την ελληνογερμανική συνεργασία ως διείσδυση της χώρας του στην ελληνική τοπική Αυτοδιοίκηση, γεγονός που τυγχάνει της αποδοχής όλων των κομμάτων της Γερμανίας. Δηλαδή όλα τα κόμματα της Γερμανίας συναινούν και αποδέχονται την αντιμετώπιση της Ελλάδας ως αποικίας. Είναι γνωστό ότι οι Γερμανοί, καθώς δεν είχαν πολλές αποικίες στην Αφρική ή στην Ασία, πάντοτε ήθελαν και εξακολουθούν να θέλουν να έχουν αποικίες εντός Ευρώπης. Στη σφαίρα επιρροής της Γερμανίας είναι η Φινλανδία, η Τσεχία, η Σλοβακία, η Αυστρία, η Πολωνία, η Σλοβενία, η Κροατία, η Ουκρανία. Από την εποχή της βασιλείας των Βαυαρών στην Ελλάδα ο γερμανικός παράγοντας έπαιζε καθοριστικό ρόλο στα ελληνικά πράγματα. Η αντίληψη που διατηρεί για την Ελλάδα ο Γερμανός υπουργός(!) Ελλάδος, Φούχτελ, το δεξί χέρι της Άγκελα Μέρκελ, βρίθει αποικιακών στερεοτύπων. Όπου βρεθεί εκθειάζει τη χώρα μας για τα τουριστικά της κάλλη, το καλό φαϊ και το πιοτό. Ακόμα και όταν ρωτήθηκε για τα αρνητικά στερεότυπα που κατασκευάζει συστηματικά το γερμανικό κατεστημένο για να δικαιολογήσει την πολιτική του στην Ελλάδα, αποκαλώντας τους Έλληνες "τεμπέληδες", "κλέφτες", "ανώριμους", απαντάει με "ήλιο και θάλασσα", δηλαδή εξυμνεί την Ελλάδα μόνο ως τουριστικό προορισμό. 

Η ταύτιση της Ελλάδας με την γραφικότητα και το φολκλόρ και το γενικότερο αποικιακό ύφος του κ. Φούχτελ δημιουργούν προβλήματα. Χαρακτηριστικό είναι ότι πρότεινε στο δήμαρχο Αθηναίων Γ. Καμίνη να οργανώσουν ειδική τελετή φιλίας των ελληνικών με τους γερμανικούς δήμους στην Αρχαία Ολυμπία, όπου οι δήμαρχοι της Ελλάδος θα φορούν ...χλαμύδες. Ο Φούχτελ αποκαλείται "φλογερός καμηλιέρης" λόγω της αγάπης του για τις καμήλες. Ανήλθε στη γερμανική κομματική ιεραρχία, διότι θεωρήθηκε ιδιαίτερα πιστός στην ηγεσία, ενώ ο ίδιος αρέσκεται να υπενθυμίζει ότι εκτοξεύθηκε στο πολιτικό χρηματιστήριο των χριστιανοδημοκρατών όταν διοργάνωσε "καμηλοδρομίες" για να διασκεδάσει τον πρώην ισχυρό άνδρα της γερμανικής συντηρητικής παράταξης, Χέλμουτ Κολ. Επί χρόνια ήταν γνωστός στο κοινοβούλιο για τη συστηματική συνήθειά του να καταγράφει όλες τις εισηγήσεις των βουλευτών του Χριστιανοδημοκρατικού κόμματος και να τις μεταφέρει στην ηγεσία. Για την Ελλάδα αναφέρει χαρακτηριστικά: "Δεν έχω φάει τόσο πολύ και τόσο καλά στη ζωή μου" στις ελληνικές πόλεις και χωριά. Τρώγοντας, λοιπόν, τζάμπα, μοιράζοντας καθρεφτάκια και χάντρες στους ...ιθαγενείς, ο Χανς Γιόακιμ Φούχτελ δεν παραβλέπει να προωθεί συστηματικά όλους του κεντρικούς πυλώνες της γερμανικής πολιτικής στην Ελλάδα. Κυρίως δεν παραλείπει να εκθειάζει τη σημασία της απορρόφησης του εργατικού δυναμικού της χώρας μας από τη γερμανική αγορά εργασίας , μια από τις κεντρικές στοχεύσεις της "Ελληνογερμανικής Συνέλευσης συνεργασίας", αλλά και ζήτημα αιχμής για τον μεγάλο κυβερνητικό συνασπισμό Χριστιανοδημοκρατών/Σοσιαλιστών. Ο ίδιος έχει αναφέρει: "αν αποτύχει η αποστολή μου στην Ελλάδα, θα είμαι ο τελευταίος Όθωνας". 

Επαναστατικός, Σύγχρονος, Λαϊκός Διαφωτισμός! Μήπως τον έχουμε ανάγκη;

Επαναστατικός Ελληνικός Διαφωτισμός! 

Γράφει η Δήμητρα Ρετσινά Φωτεινίδου

           

 Ορθολογισμός και ευαισθησία, επιστήμη και ρομαντισμός, θεωρία και πράξη ήταν τα ιδεολογικά δίπολα του Νεοελληνικού Διαφωτισμού του 18^ου αιώνα, την περίοδο δηλαδή της τουρκοκρατίας στην Ελλάδα και τα Βαλκάνια γενικότερα. Το ρεύμα αφύπνισης εμφανίστηκε σε μια περίοδο που ο σκοταδισμός και η καταπίεση δεν μπορούσαν πλέον να γίνουν ανεκτά από μια μεγάλη μερίδα ατόμων που είχαν ταξιδέψει,  είχαν ασχοληθεί με το εμπόριο και τις σπουδές και είχαν δημιουργήσει αξιόλογες ελληνικές παροικίες στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες (Μολδοβλαχία), το Βουκουρέστι, τη Βιέννη, την Οδησσό, το Παρίσι και αλλού.

            Στις μέρες μας βιώνουμε παρόμοιες καταστάσεις καταπίεσης και πνευματικής γήρανσης. Λείπουν οι πνευματικοί άνθρωποι που θα εμπνεύσουν τον κόσμο με τις ιδέες τους και το παράδειγμα δράσης τους. Κι αυτό συμβαίνει γιατί αυτές οι προσωπικότητες δεν ασχολούνται με την πολιτική αλλά επιλέγουν άλλους δρόμους δραστηριότητας… Έτσι μένει ελεύθερο το πεδίο για τον καθένα (ας μου επιτραπεί η έκφραση) άσχετο να ασχοληθεί με ζητήματα σοβαρά που απαιτούν τη συναίνεση των πολλών…

            Προσωπικά θαυμάζω και εμπνέομαι από το παράδειγμα δράσης των εκπροσώπων του Νεοελληνικού Διαφωτισμού και κυρίως από αυτό του Ρήγα Βελεστινλή, ο οποίος έδωσε και τη ζωή του –μαζί με τους συντρόφους του- για τα Δίκαια του Ανθρώπου. Τα έργα του Ρήγα είναι –θα μπορούσαμε να το ισχυριστούμε-  επίκαιρα. Γιατί η δικαιοσύνη και η ελευθερία, ο αγνός πατριωτισμός και ο πολιτικός φιλελευθερισμός (που είναι τελείως διαφορετική έννοια από τον οικονομικό φιλελευθερισμό) αποτελούν και σήμερα ζητούμενα. Στην περιβόητη Χάρτα του Ρήγα απεικονίζεται ο σκλαβωμένος ελληνισμός ως λιοντάρι που κοιμάται και υιοθετείται ως σύμβολο αγνής και δίκαιης δύναμης το ρόπαλο του Ηρακλή, του αγαπημένου μυθικού ήρωα των Ελλήνων. 

            Στα έργα του ο πρωτομάρτυρας της ελληνικής επαναστατικής ιδέας κάνει μαθήματα πατριδογνωσίας, ασκεί κοινωνική κριτική και καλεί σε πάνδημο ξεσηκωμό τους λαούς της Βαλκανικής. Στο γνωστό έργο του –Σύνταγμα επονομάζεται-  «Νέα Πολιτική Διοίκησις των κατοίκων της Ρούμελης, της Μικράς Ασίας, των Μεσογείων Νήσων και της Βλαχομπογδανίας» εκθέτει τον τρόπο λειτουργίας της ιδανικής πολιτείας που οραματιζόταν. Συγκεκριμένα στη αρχή του έργου του αναφέρει: «…το πλέον ωραιότερον βασίλειον (εννοεί την Ελλάδα) που εκθειάζεται από τους σοφούς(!), κατήντησεν εις μιαν βδελυρή αναρχία τόσο ώστε κανένας, οποιασδήποτε τάξεως δεν είναι σίγουρος για τη ζωή του, ούτε για την τιμή του, ούτε για τα υποστατικά του. Ο πλέον ήσυχος, ο πλέον αθώος, ο πλέον τίμιος πολίτης κινδυνεύει να γίνει θυσία των άγριων τοποτηρητών και ανάξιων μεγιστάνων του τυράννου… Ο δυστυχής λαός κινδυνεύει με αφανισμό λόγω της κακής και αχρείας διοίκησης, της στέρησης καλών νόμων και τον ουτιδανό ζυγό του δεσποτισμού…». 

            Ο Ρήγας Βελεστινλής οραματίζεται μια ευνομούμενη πολιτεία, όπου θα γίνονται σεβαστά τα φυσικά δίκαια του ανθρώπου. Και ποια είναι αυτά λοιπόν; Είναι η ισότητα, η ελευθερία, το δικαίωμα στην ιδιοκτησία… Και ο νόμος είναι εκείνη η ελεύθερη απόφαση που γίνεται με τη συγκατάθεση όλου του λαού και προστάζει ό,τι είναι δίκαιο και ωφέλιμο στην κοινωνία.  Γεγονός είναι πως τα φυσικά δικαιώματα του ατόμου είναι αποδεκτά και μας ανήκουν επειδή αναλογούν στην κοινή ανθρώπινη ιδιότητα, γιατί ανήκουμε στο ανθρώπινο είδος και όχι σε πιο στενές κατηγορίες. Δυστυχώς και η τυπική ισότητα σε καθεστώτα όπως το δικό μας εν έτει 2014 επισκιάζεται από διάφορα είδη καταπίεσης, όπως η οικονομική εκμετάλλευση, η κοινωνική περιθωριοποίηση και η πολιτισμική απαξίωση. Όταν το διακύβευμα είναι η καθημερινή επιβίωση , κάθε προσδοκία για κοινωνική βελτίωση ή πολιτισμική έκφραση εξαφανίζεται… Η καταπίεση υπονομεύει την ικανότητα των ανθρώπων να αποφασίζουν ποιος είναι ο καλύτερος προγραμματισμός για τη ζωή τους και τους στερεί τα μέσα για να τον πραγματώσουν. 

            Για να επανέλθω στον Ρήγα, παραθέτω ένα απόσπασμα από το επαναστατικό άσμα του, τον Θούριο: «Ψηλά στα μπαϊράκια σηκώστε τον σταυρόν και σαν αστροπελέκια χτυπάτε τον εχθρόν. Ποτέ μη στοχασθήτε πως είναι δυνατός, καρδιοκτυπά και τρέμει σαν τον λαγόν κι αυτός!».

Ο ρόλος του Χασάν Ταχσίν Πασά στην Απελευθέρωση της Θεσσσαλονίκης, 26 Οκτωβρίου 1912

Χασάν Ταχσίν Πασάς (1845 – 1918) και η Απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης (26 Οκτωβρίου 1912)

Γράφει η Δήμητρα Ν. Ρετσινά - Φωτεινίδου

Η παράδοση της Θεσσαλονίκης στους Έλληνες τον Οκτώβριο του 1912 και όχι στους Βουλγάρους οφείλεται, εν πολλοίς, στον Βορειοηπειρώτη Αρχιστράτηγο της 8ης Στρατιάς του οθωμανικού αυτοκρατορικού στρατού, Χασάν Ταχσίν Πασά!  Γεννημένος στη Μεσσαριά της Βορείου Ηπείρου, εξ’ ου και το επίθετο των παιδιών και εγγονών του Μεσαρέ, ανελίχθηκε γρήγορα στις υψηλές διοικητικές και στρατιωτικές θέσεις της οθωμανικής αυτοκρατορίας, σε μια εποχή εμφύλιων σπαραγμών μεταξύ του σουλτάνου Αβδούλ Χαμίτ και των Νεότουρκων, οι οποίοι με τη συνδρομή του στρατού –ανάμεσα στους αξιωματικούς που υποστήριξαν τους Νεότουρκους ήταν και ο Χασάν Ταχσίν πασάς και ο μέντοράς του, Μαχμούτ Σεφκέτ πασάς- εκθρόνισαν τον σουλτάνο Αβδούλ Χαμίτ το 1909. Ο αιμοσταγής σουλτάνος εξορίστηκε στη Θεσσαλονίκη στη Βίλλα Αλλατίνη(!) Στη συνέχεια σε βιαιότητες και διωγμούς ολόκληρων πληθυσμών επιδόθηκαν οι Νεότουρκοι. Από το νεοτουρκικό κομιτάτο «Ένωση και Πρόοδος» ξεπήδησε και ο φιλόδοξος Θεσσαλονικιός αξιωματικός Μουσταφά Κεμάλ , ενώ ως το 1911 ήταν ακόμη υπό τις διαταγές του Χασάν Ταχσίν Πασά στο Καραμπουρνού. 

Σύμφωνα με τον Στρατηγό Λεωνίδα Σπαή, ο Αρχιστράτηγος που παρέδωσε τη Θεσσαλονίκη στους Έλληνες, υπογράφοντας το επίσημο, δεσμευτικό πρωτόκολλο, ήταν Έλληνας στην καταγωγή. Προερχόταν από ελληνική οικογένεια που είχε εξισλαμισθεί από τον 18ο αιώνα.  Διόλου απίθανο αν σκεφθούμε ότι πολλοί μουσουλμάνοι ακόμη και σήμερα στην Τουρκία έχουν ελληνική καταγωγή ή είναι πρώην χριστιανοί. Πόσο μάλλον την εποχή της οθωμανικής αυτοκρατορίας, όπου τα πολλά και διαφορετικά έθνη των Βαλκανίων συνυπήρχαν και η Κωνσταντινούπολη όριζε τους αξιωματούχους της με βάση το θρήσκευμα, τις ικανότητες στη διπλωματία και τη γνώση ξένων γλωσσών…! Ένας από τους γιούς του Χασάν Ταχσίν ήταν ο φημισμένος ζωγράφος, ο ζωγράφος των Βαλκανικών Πολέμων, ο Γιαννιώτης , Κενάν Μεσαρέ. Ο γιός του Κενάν,  Ίνης Μεσαρέ υποστήριζε ότι η γιαγιά του, Χατιτζέ Ελμάζ, ήταν ελληνικής καταγωγής. Σίγουρο είναι το γεγονός ότι όλη η οικογένεια είχε λαμπρή μόρφωση και ο Ταχσίν πασάς είχε σπουδάσει στη Ζωσιμαία Ακαδημία Ιωαννίνων, η οποία καλλιέργησε το κοσμοπολίτικο και φιλελεύθερο πνεύμα του.  Επίσης ανήκε στο τάγμα των Μπεχτασήδων – Αλεβιτών, που αποτελεί τη φιλελεύθερη, ανεκτική και προοδευτική πλευρά του ισλαμισμού.

Το σύνολο σχεδόν των Νεοτούρκων ήταν Ελευθεροτέκτονες ή Μπεχτασήδες. Το σύνολο πάλι των Αλβανών αξιωματούχων της αυτοκρατορίας ήταν Αλεβί – Μπεχτασήδες. Οι μυστικιστικές αυτές παρατάξεις είναι κλαδιά του ίδιου δέντρου που ποτίζεται από πολλές πηγές γνώσης. Οι ηθικές αρχές του Μπεχτασισμού ανιχνεύονται στα φιλοσοφικά και θρησκευτικά ρεύματα άλλων λαών και εποχών, μεταξύ των οποίων οι Νεοπλατωνικοί και οι Ταλμουδιστές. Όλοι οι άμεσοι συνεργάτες του Χασάν Ταχσίν Πασά, οι φίλοι του, το περιβάλλον του, ο μέντοράς του Σεφκέτ Πασάς, οι Νεότουρκοι, το μεσαίο και ανώτερο προσωπικό του στρατεύματος, οι ανώτεροι κρατικοί λειτουργοί της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, καταγράφονται από τους ιστορικούς ως Τέκτονες, Μπεχτασήδες ή Ντονμέ.  Ο ίδιος ήταν διαποτισμένος από την ελληνική παιδεία και τη γαλλική κουλτούρα του ευρωπαϊκού διαφωτισμού. Εμφορούνταν από τα ιδανικά του εκσυγχρονισμού και της ανύψωσης της κοινωνίας στην οποία ζούσε και την οποία υπηρετούσε από τις θέσεις εξουσίας που κατείχε.  Η φιλία του με σημαντικά πρόσωπα της Ελληνικής κοινωνίας υπήρξε καθοριστική για τη μετέπειτα στάση του. Από τις «Αναμνήσεις» του Αλέξανδρου Ζάννα συνάγεται ότι ο Ταχσίν Πασάς ήταν από παλιά αδελφικός φίλος με τον πατέρα του, ιατρό Δημήτριο Ζάννα, ο οποίος ήταν βλάχικης καταγωγής από το Λιβάδι του Ολύμπου, με βαθιά ριζωμένη ελληνική εθνική συνείδηση και μεγάλη πατριωτική δράση. Οι δυό τους παρέμειναν φίλοι μέχρι τέλους, σχέση που διατήρησαν επίσης και τα παιδιά τους. Αργότερα ο Κενάν Μεσαρέ δημιούργησε αδελφική φιλία με τον εξαίρετο φωτογράφο Γιώργο Λυκίδη, ανεκτίμητο φωτοτεκμηρωτή της Θεσσαλονίκης του μεσοπολέμου και μετέπειτα.

Ο εξαιρετικός ερευνητής και συγγραφέας, Χρίστος Χριστοδούλου, στο έργο του για τον Χασάν Ταχσίν πασά αναφέρει λεπτομέρειες για τη ζωή του ανθρώπου που σφράγισε με τη στάση του το ελληνικό μέλλον της Θεσσαλονίκης. Ο Αρχιστράτηγος του οθωμανικού στρατού υπηρέτησε σε πολλές καίριες, για την αυτοκρατορία, θέσεις: Κρήτη, Κύπρο, Υεμένη, Συρία, Ιωάννινα, Θεσσαλονίκη.  Το 1895, στις ανασκαφές που έγιναν στην πεδιάδα της Μεσαράς της Κρήτης, όπου και  ανακαλύφθηκαν οι μαρμάρινες πλάκες με τους Νόμους της Γόρτυνας, η γνωστή Δωδεκάδελτος, η συμβολή του Διοικητή Ηρακλείου Χασάν Ταχσίν πασά στη διάσωση και αποκατάστασή τους ήταν καθοριστική. Στην ολέθρια για τους Έλληνες πολεμική αναμέτρηση με τους Τούρκους στην Ελασσόνα και στο Δομοκό το 1897, επικεφαλής του τουρκικού στρατού ήταν ο Χασάν Ταχσίν πασάς. Ο ίδιος ήταν κατά τον Α’ Βαλκανικό πόλεμο (1912)  ο Αρχιστράτηγος της 8ης  τουρκικής στρατιάς που ηττήθηκε από τους Έλληνες κατά την αστραπιαία και νικηφόρο προέλασή τους στο Σαραντάπορο και στα Γιαννιτσά. Η απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης ήταν προ των πυλών…

Στις 27 Οκτωβρίου 1912, στο Διοικητήριο της Θεσσαλονίκης, ο Χασάν Ταχσίν πασάς συμφωνούσε με τους όρους παράδοσης που είχαν θέσει οι απεσταλμένοι αξιωματικοί του Διαδόχου Κωνσταντίνου, Βίκτωρ Δούσμανης και Ιωάννης Μεταξάς. Στη σύνταξη του Πρωτοκόλλου παράδοσης της πόλης στον ελληνικό στρατό, εργάστηκαν ο γιος και υπασπιστής του,  λοχαγός Κενάν, ο  Ίων Δραγούμης και ο Τζελάλ Μπέης.  Στο Διοικητήριο ήρθαν και Βούλγαροι …απρόσκλητοι, για να διεκδικήσουν κομμάτι της Θεσσαλονίκης.  Ο Χασάν Ταχσίν όμως τους απάντησε: «Μία Θεσσαλονίκη υπάρχει κύριοι και αυτήν την παρέδωσα στους Έλληνες που ήταν αντίπαλοί μου σε όλα τα πεδία της μάχης από το Σαραντάπορο και τα Γιαννιτσά ως εδώ. Εσάς δεν σας είδα πουθενά. Δεύτερη Θεσσαλονίκη δεν υπάρχει για να την παραδώσω και σε εσάς».

 Στο Πρωτόκολλο γράφτηκε ως ημέρα παράδοσης η 26η Οκτωβρίου, η ημέρα του πολιούχου Αγίου Δημητρίου. Επιδόθηκε την επόμενη μέρα στον διάδοχο βασιλιά Κωνσταντίνο στην έπαυλη –ιδιοκτησίας Μοδιάνο-  Τόπσιν,  στο χωριό Γέφυρα,  με απεσταλμένους του Χασάν πασά και με παρουσία εκπροσώπων των Μεγάλων Δυνάμεων. Οι Τούρκοι κατηγόρησαν τον στρατηγό τους ότι παρέδωσε την πόλη αμαχητί. Μάλιστα καταδικάστηκε ερήμην από τουρκικό δικαστήριο εις θάνατον με την κατηγορία της εσχάτης προδοσίας. Η κυβέρνηση Ελ. Βενιζέλου έδωσε στον ίδιο και στην οικογένειά του την ελληνική υπηκοότητα. Τα παιδιά του έζησαν στην Ελλάδα, στην Τουρκία, στην Αλβανία. Εγγόνια του ζουν σήμερα στην Αθήνα. Ο Χασάν Ταχσίν Πασάς πέθανε στην  Ελβετία, όπου και ετάφη στο νεκροταφείο των ετερόδοξων της Λωζάννης. Στη συνέχεια τα οστά του ίδιου και των παιδιών του μεταφέρθηκαν στο Μπεχτασικό Κοιμητήριο Τριανδρίας Θεσσαλονίκης και τα τελευταία χρόνια στο Τόψιν, στον αύλειο χώρο του σημερινού Μουσείου Βαλκανικών Πολέμων. 

Οικονομικός και Κοινωνικός Φασισμός στην Ελλάδα.

Οικονομικός και Κοινωνικός Φασισμός

Γράφει η Δήμητρα Ν. Ρετσινά - Φωτεινίδου

Ο Άνθρωπος είναι πλάσμα της Φύσης, του Λόγου που κυριαρχεί στο Σύμπαν και διέπει τον Κόσμο. Η ανθρώπινη φύση είναι ανώτερη από νόμους και θεσμούς. Όταν οι νόμοι μιας πολιτείας, μιας πολιτικής κοινωνίας αντιστρατεύονται την ανθρώπινη φύση, πάνε κόντρα στο ωφέλιμο και αξιοποιήσιμο για την φύση του ανθρώπου, τότε είναι κίβδηλοι νόμοι, δεν έχουν αντίκρυσμα σε ...χρυσό, που χρυσό εννοούμε πάντα τον Άνθρωπο. 
Ο σοφιστής Αντιφών υποστήριζε το 423 π.Χ ότι ....δικαιοσύνη ‹οὖν› τὰ τῆςπό‹λεω›ς νόμιμα, ‹ἐν› ᾗ ἂν πολιτεύηταί τις, μὴ ‹παρ›αβαίνειν. Αυτό σημαίνει ότι δικαιοσύνη είναι να μη παραβαίνει κανείς τα νόμιμα της πόλεως, του κράτους, θα λέγαμε σήμερα. Αυτό βέβαια ισχύει μόνο σε μια ευνομούμενη πολιτεία, σε μια κοινωνία της οποίας η πολιτική διακυβέρνηση σέβεται τα αναφαίρετα δικαιώματα του πολίτη: της ζωής, της ελευθερίας και της ιδιοκτησίας. Αυτή είναι η επιταγή του Κοινωνικού Συμβολαίου που διακήρυξαν ο John Locke και ο J.J.Rousseau τον 18ο αιώνα, τον αιώνα του Διαφωτισμού στην Ευρώπη, καθώς και ο Ρήγας Βελεστινλης, Αδαμάντιος Κοραής και Κωνσταντίνος Κούμας στην ελληνική κοινωνία την περίοδο του Νεοελληνικού Διαφωτισμού.

Κοινωνικό Συμβόλαιο είναι η Συμφωνία που γίνεται ανάμεσα στους πολίτες μιας χώρας ώστε να διατηρηθεί η κοινωνική ειρήνη. Προσωπικά δεν μου αρέσει ο όρος "άρχουσα τάξη". Τί θα πεί αυτό δηλαδή; Δεν είμαστε όλοι ίσοι και δεν έχουμε όλοι τα ίδια δικαιώματα; Η σοφιστική κίνηση της κλασικής ελληνικής εποχής είχε υποστηρίξη την Ισότητα όλων των ανθρώπων κατά φύσιν. Θεμελιώδους σημασίας ήταν για τη συζήτηση των ανθρωπολογικών ζητημάτων η χαρακτηριστική για τη σοφιστική σκέψη αντίθεση νόμου-φύσης, η οποία σχετιζόταν με το ερώτημα αν οι κανόνες της κοινωνικής ζωής έχουν θεσπιστεί συμβατικά ή υπάρχουν εκ φύσεως, όπως επίσης αν έχουν απόλυτο ή σχετικό χαρακτήρα. Στον Αντιφώντα η αντίθεση παίρνει οξεία μορφή, αφού δηλώνεται ρητά ότι "τα περισσότερα θεσπίσματα του δικαίου αντιστρατεύονται τη φύση". Σύμφωνα με τις απόψεις του οι πράξεις των ανθρώπων κατευθύνονται από το "ωφέλιμο" (ξυμφέρον) για την ανθρώπινη φύση, το οποίο όμως εμποδίζεται από τους περιορισμούς του νόμου γραπτοί και άγραφοι νόμοι). Η συνηγορία του Αντιφώντα υπέρ της φύσης τον οδηγεί στη ριζοσπαστική θέση ότι όλοι οι άνθρωποι είναι ίσοι, και συνεπώς δεν είναι ορθή η διάκριση σε ανθρώπους κοινωνικά ανώτερους και κατώτερους, Έλληνες και βαρβάρους.
"...τὰ δὲ ξυμφέροντα τὰ μὲν ὑπὸ τῶν νόμων κείμενα δεσμὰ τῆς φύσεώς ἐστι, τὰ δ᾽ ὑπὸ τῆς φύσεως ἐλεύθερα..." , δηλαδή τα συμφέροντα, τα ωφέλιμα για την ανθρώπινη φύση είναι αυτά που υπαγορεύει το ανθρώπινο λογικό, που είναι σύντονο με τον Λόγο που κυριαρχεί στο Σύμπαν. Τα υπόλοιπα, τα θεσπίσματα, οι θεσμοί, οι νόμοι, είναι ανθρώπινα δημιουργήματα και επομένως κατώτερα από το Δίκαιο που υπαγορεύει η Φύση.

Όταν η χώρα είναι δεμένη χειροπόδαρα με τις βαριές αλυσίδες της και σέρνεται έρμαιο του κάθε εγχώριου και ξένου εκμεταλλευτή της, τότε η ισότητα και ο σεβασμός στην ιδιοκτησία που αποτελεί το minimum για τη διασφάλιση της ελευθερίας του ανθρώπου ως φυσικού προσώπου και ως μέλους μιας κοινωνίας με ενεργό ρόλο στο παγκόσμιο γίγνεσθαι, καταντούν κενό γράμμα. Στην Ευρώπη των Βρυξελλών, οι λαοί της Μεσογείου ονομάζονται υποτιμητικά PIGS, δηλαδή γουρούνια(!) Τα μέτρα που θέτει η τρόϊκα στην πλάτη μας είναι ό,τι πρέπει για να μεταλλαχθούμε από Έθνος σε Παρία της ευρωζώνης. Δυστυχώς, επειδή δεν υπάρχει κυρίαρχο κράτος που να μπορεί να πείσει για τα δίκαια και τους στόχους του, η ελληνική κοινωνία έχει χάσει το συνεκτικό ιστό της και είναι, μαζί με τους μετανάστες που αθρόα εισχωρούν στη χώρα μας παράνομα, ένα συνάθροισμα ατόμων, ένα συνονθύλευμα. Στο πλαίσιο του κοινωνικού ρατσισμού που προωθούν κύκλοι της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η Κοινωνία των Ελλήνων καταλαμβάνει την κατώτερη βαθμίδα της κοινωνικής διαστρωμάτωσης. Είμαστε έτοιμοι να γίνουμε Ινδοί Νταλίτ, δηλαδή η κατώτερη πολιτικοοικονομικά τάξη στο σύστημα των Καστών που υπάρχει στην Ινδία. Και εδώ Ινδοευρωπαίοι είμαστε...!

Η Επαναστατική Κυβέρνηση των Ζηλωτών στη Θεσσαλονίκη: Η Κομμούνα του 14ου αιώνα. (1342-1349)

Το Κίνημα των Ζηλωτών στη Θεσσαλονίκη (1342- 1349) ήταν ένα επαναστατικό λαϊκό κίνημα που διεκδίκησε πολιτικά και κοινωνικά δικαιώματα και άνοδο του βιοτικού επιπέδου του λαού της Θεσσαλονίκης. Την περίοδο, κατά την οποία ξέσπασε το πολιτικό κίνημα, κυριαρχούσε το φεουδαρχικό σύστημα παραγωγής και ο τιμαριωτισμός. Όμως, η Θεσσαλονίκη τον 14ο αιώνα δεν ήταν μια τυχαία πόλη. Αντίθετα, ήταν η συμβασιλεύουσα, αφού μαζί με την Κωνσταντινούπολη, υπήρξαν οι κυριότερες πόλεις της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Στο πρώτο μισό του 14ου αιώνα ο πληθυσμός της Θεσσαλονίκης ανερχόταν στους 200,000 κατοίκους. Τα οδικά και θαλάσσια δίκτυα της πόλης είχαν μεγάλη εμπορική κίνηση και το λιμάνι της ήταν το κέντρο του διαμετακομιστικού εμπορίου της Αυτοκρατορίας. Όλα αυτά σε συνδυασμό με την πνευματική αναγέννηση, τον Ουμανισμό της εποχής των Παλαιολόγων, που ανέδειξε σπουδαίους λογίους και ανθρώπους της τέχνης και της επιστήμης, διαμόρφωσαν ένα κλίμα πρόσφορο για κοινωνικές ανακατατάξεις. 

Οι Θεσσαλονικείς πάντοτε διακρίνονταν για την ευσέβεια και για την πίστη τους στον Θεό. Συγχρόνως όμως, διεκδικούσαν δυναμικά τα εγκόσμια δικαιώματά τους. Οι αγώνες των Θεσσαλονικέων είναι αξιοσημείωτοι, λαμβάνοντας κανείς υπόψη και την αντίσταση τους κατά τις τρεις πολιορκίες και αλώσεις της πόλης του Αγίου Δημητρίου από ξένους επιδρομείς. Το κίνημα των Ζηλωτών, αυτών που έχουν δηλαδή ζήλο, όρεξη και πάθος για κοινωνικές αλλαγές,  ξέσπασε απο ανθρώπους κάθε κοινωνικής τάξης που ένιωθαν μειωμένοι και καταπιεσμένοι από πενήντα περίπου οικογένειες που είχαν το "πάνω χέρι" στην πόλη. Η οργάνωση των Ζηλωτών περιελάμβανε εμπόρους, μεσαίους και μικρούς αστούς, βιοτέχνες, επαγγελματίες που ήταν συσπειρωμένοι στις συντεχνίες, καθώς επίσης και τους "παραθαλάσσιους" , δηλαδή τα μέλη της ναυτικής συντεχνίας της πόλης. Όλοι αυτοί, που συγκροτούσαν τον Δήμο της Θεσσαλονίκης, ήρθαν σε σύγκρουση με την καθεστηκυία τάξη, δηλαδή τους ισχυρούς τοπικούς άρχοντες και φεουδάρχες. Το αρχοντολόι της πόλης, οι λεγόμενοι "δυνατοί", "επιφανείς", "υψηλοί" , είχαν όλα τα οικονομικά και πολιτικά προνόμια και εκμεταλλεύονταν τους μεσαίους και τους μικρούς, που χαρακτηριστικά αναφέρονται στα κείμενα ως δουλοπάροικοι, πάροικοι, "εναπόγραφοι", "απειρηκότες", δηλαδή πολύ κουρασμένοι, κολώνοι (coloni), δηλαδή άποικοι με ελάχιστα δικαιώματα. 

Οι μαχητικοί Ζηλωτές κατάφεραν και συγκρούστηκαν με την εξουσία το 1342 και στα έτη 1345-1349 είχαν οργανώσει το δικό τους λαϊκό πολίτευμα στην πόλη, την Κομμούνα της Θεσσαλονίκης. Οι νέοι θεσμοί αποσκοπούσαν στην αποτίναξη της καταπίεσης και στο κοινό συμφέρον. Οι Ζηλωτές προχώρησαν στη δήμευση των περιουσιών των αρχόντων, καθώς και των εκκλησιών και των μοναστηριών. Όλοι εκλέγονταν από τον λαό, ακόμη και οι θρησκευτικοί αρχηγοί. Για το λόγο αυτό δεν επέτρεψαν την είσοδο του Γρηγορίου Παλαμά ως μητροπολίτη Θεσσαλονίκης το 1347, γιατί ήταν σταλμένος του Πατριάρχη. Δυστυχώς, όμως, επί των ημερών τους έγιναν και πολλά έκτροπα, λεηλασίες, φόνοι, εξορίες. 
Γράφει ο συγγραφέας Νικηφόρος Γρηγοράς: "Στάσις εκ πολλού κατείχεν την πόλιν και Ζηλωτών ουτωσί πως ωνομασμένων άθροισμα των άλλων επρώτευε. Και ην προς ουδεμίαν των πολιτειακών την μίμησιν αναφέρουσα, ούτε αριστοκρατική, ούτε δημοκρατική, αλλά οχλοκρατία οίαν φέροι και άγοι το αυτόματον".
Επίσης ο συγγραφέας Κυδώνης αναφέρει: "Δούλος μεν τον δεσπότην ώθει. Τον δε πριάμενον, το ανδράποδον. Τον δε στρατηγόν, ο αγροίκος. Και τον στρατιώτην, ο γεωργός". 

 
Τα έκτροπα δεν έγιναν μόνο απο το μανιασμένο πλήθος που ήθελε να εκδικηθεί τους τοπάρχες και τις οικογένειες τους για τους αιώνες καταπίεσης και αδικίας, αλλά και από τους αντεπαναστάτες, δηλαδή τους αντιπάλους των Ζηλωτών, οι οποίοι έφεραν ενισχύσεις από το εξωτερικό, από τη Σερβία και την Τουρκία, για να κάμψουν το Κίνημα. Όταν ξαναπήραν την εξουσία οι "ευγενείς" με επικεφαλής τον τρομερά φιλόδοξο Ιωάννη Καντακουζηνό, ο  οποίος δεν δίστασε να συνεργαστεί τόσο με τον κράλη (ηγεμόνα) της Σερβίας, όσο και με τον Τούρκο σουλτάνο Σουλεϊμάν, για να πάρει την εξουσία του Βυζαντίου, τιμώρησαν σκληρά τους Ζηλωτές και τους οπαδούς τους. 

Είναι χαρακτηριστικό ότι ο αρχηγός των Ζηλωτών, ο αριστοκράτης Μιχαήλ Παλαιολόγος, έπεσε θύμα δολοφονικής ενέδρας από τον Ιωάννη Απόκαυκο, τον γιο του διοικητή της πόλης, Αλέξιο Απόκαυκο, ο οποίος ήταν πρώην υποστηρικτής των Ζηλωτών. Οι προδοσίες και οι συνωμοσίες δεν έχουν τέλος... Ο ευγενής και "πρωτοσέβαστος"(!) Αλέξιος Μετοχίτης οργάνωσε συνωμοσία και διέσπασε την ενότητα της ναυτικής συντεχνίας που ήταν ο κορμός της επαναστατικής οργάνωσης. Το σπίτι του Ανδρέα Παλαιολόγου, υποστηρικτή των Ζηλωτών, καίγεται και ο ίδιος φεύγει από τη Θεσσαλονίκη. Τελικά, τα τουρκικά στρατεύματα μπαίνουν στη Θεσσαλονίκη και την παραδίδουν στον Καντακουζηνό, ο οποίος το φθινόπωρο του 1349 εισέρχεται στην πόλη νικητής(!)